Tag archieven: langvoeden

Meute

Zomer 2012, iets na de middag. Samen wandelen we Antwerpen Centraal binnen. Poppemie wordt over enkele maanden drie, maar met haar 12kg en 90cm past ze nog prima in een draagdoek. “Tjaadoeh” zegt ze zelf. Het is één van haar lievelingsplekjes… Van haar doek maakt ze het liefst een nestje, lekker opgekruld tegen me aan. Alleen haar wipneusje, donkere oogjes en twee paardestaartjes steken er bovenuit. Handjes verstopt onder de geweven stof en haar hoofdje in mijn hals. Mama’s hartslag en ademhaling geruststellend dichtbij, mee deinen op mijn stevige pas. Veilig. Prima slaapplekje voor overdag.

Ik wandel richting centrale hal en kijk op het aankondigingsbord. We hebben de rechtstreekse trein naar huis net gemist, lees ik. Niet erg. Dan pakken we de IR naar Neerpelt en stappen halverwege over. Dat is slechts een half uur extra reistijd.
Het gekke is dat er twee treinen aangekondigd staan richting Neerpelt. Die van een uurtje geleden is blijkbaar nog niet vertrokken. Hmmmm, dat belooft niet veel goeds…

Ik aai met een vertrouwd, beschermend gebaar over de bolle rug van mijn slapend dochtertje in de doek. En ga op zoek naar een kiosk. Een krant en een flesje fruitsap, daar kom ik de tijd wel mee door. Vanuit de verte klinkt geroep. Ik passeer opvallend veel politiemensen, maar besteed er verder weinig aandacht aan.

Eenmaal boven, op de perrons, zie ik waar het geroep vandaan komt. Een groepje zwart geklede jongeren lijkt nogal ongeremd. Trekkersrugzak op de rug, tentje onder de arm, flesje bier in de hand. “Hoeren” brult er eentje. Vuist in de lucht.
“Beleefde jongen…” denk ik bij mezelf. Ook hier opvallend veel politie. Ze lijken een beetje zenuwachtig. Vanuit andere hoeken van het station klinkt er eenzelfde soort agressief geloei. Overwegend jongens. Combatboots, rugzakken, tentjes, sterke drank en bier… Bakken vol.  Zwart is het uniform, uitdagend geroep heen en weer schijnbaar obligaat. Tientallen jongeren, van overal komen ze toegestroomd.

“De reizigers voor Graspop te Dessel nemen de IR trein richting Neerpelt op perron 5” klinkt een metaalachtige stem door de luidsprekers. “Deze trein vertrekt over tien minuten. IR trein naar Neerpelt, spoor 5.”

Ik ben geen angstig type. Opgegroeid in een Antwerpse buitenwijk ben ik wel wat grootsprakerige stoerdoenerij gewend. Het gebral maakt weinig indruk, roept eerder medelijden bij me op. “Puberale massahysterie…” denk ik onwillekeurig. Toch twijfel ik even. Ik heb immers een peutertje bij me. Welke indruk zal het gebeuren op haar maken?

Peuterlief is ondertussen wakker geworden van het rumoer. Ze kijkt rustig om zich heen. Een klein vingertje priemt uit de doek: “Heej mama, die roept…” stelt ze vast. En slaat gemoedelijk de mensen om zich heen gade. Onaangedaan.
Dus ik stap perron 5 af. Op zoek naar een relatief rustige coupé, zonder dronken passagiers. Bij het betreden van de trein moet ik even glimlachen bij mezelf. Een mama in zomerse bloemetjesjurk met een peutermeisje van bijna drie in een draagdoek. Op een doorsneedag niet zo bijzonder, maar hier vallen we toch een beetje op…

Eenmaal gesetteld kruipt peuter uit de doek. En doet een rondje door de luidruchtige coupé. Kleding of gedrag maken weinig indruk op haar. Ze gaat overal eens kijken. De medereizigers gluren kort terug, maar meer ook niet. Een zwart geklede enkeling zegt “Hallo” tegen haar. En verder wordt ze genegeerd.
Het kleine meisje is een beetje aangedaan. Normaalgezien oogst ze op een trein altijd succes, met haar kleine gestalte, donkere reeënogen en peuterpraatjes. Deze keer niet. Ze kruipt dan maar bij me op schoot, op zoek naar een beetje geruststelling. En kijkt vanaf haar mamatroon ietwat afwachtend de ruimte rond.

De trein zet zich in beweging. Na één halte bedenkt mijn dochter dat het tijd is voor een slokje mamamelk. De drukdoenerij van de medereizigers wordt haar duidelijk wat te veel. “Peutervoeden wat gaat dat geven in deze context?” vraag ik me glimlachend af.

De eerste minuten kraait er geen haan. Maar opeens priemt er een meisjesvinger naar ons. Donkere makeup, zwarte nagellak, piercing door de neus: “Wwww… Waaat????… Kijk! Daar! Die madam geeft borstvoeding. Daar!… Hoe oud is dat kind???”  Een vermenging van verbazing en gechoqueerdheid klinkt door in haar stem.

Het wordt muisstil in de coupé. De meute is eindelijk uitgeblaat. Blikken met ongeloof onze kant op. Peuterdochter lost de borst en kijkt ietwat verdwaasd om zich heen. Verrast door de stilte. “We zijn er bijna, schattebol”, zeg ik zachtjes. En knoop haar terug in de draagdoek. Alle ogen zijn op ons gericht. Niemand zegt iets. Ik strijk mijn bloemetjesjurk glad en kijk rustig de coupé door. Vervolgens stappen we richting uitgang.

Een breed geschouderde kerel met behaarde armen in zwartlederen pinnenarmbanden schuift een stapel rugzakken opzij om ons door te laten. Hij knikt me vriendelijk toe en zegt bewonderend: “Stoer, man! … You’re my queen!”

© Borstvoeding Aardig 2021

Liefde

Avond. Papa en ik verdelen de taken. Als een geoliede machine doen we elk ons ding. Vanaf het avondmaal tot het slapengaan draait alles om de kinderen. Terwijl de ene bezig is met het badritueel, ruimt de andere de keukentafel af. En legt alvast de kinderkleding klaar voor de volgende dag. Tussendoor worden er tanden gepoetst, neusjes gesnoten, geholpen met aan- of uitkleden, aangespoord tot opruimen of opschieten en boekjes voorgelezen. Routineus.

De jongste van drie-en-een-half steekt al in pijama als ik haar tegenkom in de living. Ze ziet er moe uit. Ik stop en strijk even door haar haartjes. Ze slaat haar armpjes rond mijn been en zegt op zeurderig-vragende toon: “Mammaaah… Ik wil graag…” Haar manier om borstvoeding te vragen, weet ik. Op dat moment kruist papa ons pad. “Slapen!” vult hij op vrij besliste toon aan.

Ons peuterdochtertje is even in de war. Ze staakt haar zin, denkt na en zegt dan een beetje treurig: “water drinken.” Ik kijk haar liefdevol aan, zonder wat te zeggen, en zak door mijn knieën. Sinds enkele weken drinkt ze niet meer dagelijks bij me. Dan krijgt ze een knuffel in plaats van de borst.

Ik zit op mijn hurken en poppemie staat voor me. Ze kijkt me aan. En lijkt te twijfelen. Opeens wordt haar blik dromerig. Ze legt haar armpjes om mijn schouders en vlijt haar gezichtje in mijn hals. Ik pak haar op. En geef zachtjes een kus op haar pas gewassen haartjes. Mijn kleine grote meid.

Stilletjes fluistert ze in mijn oor: “Mama, ik hou van jou…”.

© Borstvoeding Aardig 2021

Langer dan een jaar voeden

Langer dan een jaar voeden
– geschiedenis
– antropologie
– aanbevelingen
Samenstelling van moedermelk na het jaar
Factoren die de borstvoedingsduur kunnen beïnvloeden
– vaste voeding
– werksituatie van de moeder
Bronnenmateriaal

Daar waar jarenlang borstvoeding geven ongewoon is in onze westerse cultuur, is het dat niet vanuit een meer mondiaal perspectief. Langvoeden[1] is biologisch gezien immers de natuurlijkste zaak van de wereld. Het is daarom belangrijk om in gedachten te houden dat de kritiek waar langvoedende moeders soms mee te maken krijgen, voornamelijk gebaseerd is op culturele voorkeuren en niet zozeer op wetenschappelijke gegevens. Er bestaat immers geen enkel empirisch onderzoek dat kan aantonen dat langer borstvoeding geven schadelijk is voor peuters en kleuters. Integendeel zelfs, honderden onderzoeken tonen aan dat geen of slechts kortstondig borstvoeding geven nadelen oplevert voor zowel moeder als kind.

[1] In feite is de term ‘langvoeden’ een foutief gebruikte term. De biologische norm is namelijk om een kind minstens twee jaar borstvoeding te geven. Peuters en kleuters voeden zou daarom gewoon ‘borstvoeding’ genoemd moeten worden en minder dan twee jaar voeden is dan ‘kortvoeden’. Omdat deze zienswijze nog een lange weg te gaan heeft vooraleer hij algemeen aanvaard zal zijn in onze maatschappij, hanteer ik voor de gemakkelijkheid andere definities:

  • Borstvoeding = een kindje de borst geven, ongeacht de leeftijd van dat kindje,
  • Kortvoeden = minder dan zes maanden borstvoeding geven,
  • Langvoeden = langer dan een jaar borstvoeding geven,
  • Peutervoeden = een kind voeden dat een tot vier jaar oud is,
  • Kleutervoeden = een kind voeden dat vier tot zeven jaar oud is.

1. Langer dan een jaar voeden

1.1 Geschiedenis

Antropologisch onderzoek toont aan dat een borstvoedingsrelatie tussen moeder en kind van twee tot vier jaar waarschijnlijk de norm was in de oudste, prehistorische, tijden. Vanaf de historische tijden vinden we teksten over de speenleeftijd in uiteenlopende bronnen: Talmud, Bijbel, Koran, Joodse, Arabische, Latijnse, Griekse en Boeddhistische geschriften. Daarin wordt regelmatig gesproken van een borstvoedingsduur van minstens twee of drie jaar. Niet alle moeders voedden hun kind echter zelf, er wordt ook gesproken over minnen.

Ook middeleeuwse en latere schilderijen en andere afbeeldingen tonen borstvoedende vrouwen. De borstgevoede kinderen op de afbeeldingen zijn niet alleen babytjes, maar ook peuters en kleuters. Toch ging de slinger tussen lang- en kortvoeden en tussen min en moeder steeds heen en weer in de loop van de geschiedenis, totdat de commercialisering van kunstmatige zuigelingenmelk op het einde van de 19de eeuw langzaamaan een einde maakte aan de algemene overtuiging dat alle baby’s borstvoeding horen te krijgen.

Aan het begin van de 20ste eeuw was kunstvoeding vooral iets voor de kinderen van rijke ouders. 58% van de Vlaamse en Nederlandse moeders gaf toen nog langer dan een jaar borstvoeding. Vijftig jaar later groeit een groot deel van de westerse zuigelingen echter op met geen of slechts heel kortstondig borstvoeding, vaak zelfs op aansturen en aangemoedigd door de medische wereld. De jaren ’70 van de vorige eeuw waren dan ook een absoluut dieptepunt voor de borstvoeding. Marketeers zijn er sindsdien in geslaagd om kunstvoeding als norm in het algemene westerse gedachtengoed te parkeren en jarenlang borstvoeding geven te verdringen naar achterkamers. Een tendens waar nog maar heel recent weer een beetje verandering in lijkt te komen, voornamelijk onder impuls van vrijwillige borstvoedingsorganisaties en de Attachment Parenting-beweging.

Ondanks het verdringen van borstvoeding als norm sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw verheffen zich ook stemmen die zeggen dat jarenlang borstvoeding geven ook hier in het westen vaker voorkomt dan Jan met de pet denkt. Moeders die een of meerdere kinderen tot op peuter- of kleuterleeftijd borstvoeding geven, komen daar namelijk niet altijd mee naar buiten. Langvoeden wordt voor velen onder hen uiteindelijk een privézaak, waar enkel binnen het gezin of eventueel in besloten kringen, zoals moedergroepen of internetcommunities en -fora, over gesproken wordt.

Hoe langer men voedt, hoe vaker moeders een sociaal stigma ervaren inzake hun borstvoedingskeuze en hoe minder ze daardoor geneigd zijn om ermee naar buiten te komen dat hun kinderen borstvoeding krijgen tot op peuter- of kleuterleeftijd, is ook mijn ervaring als lactatiekundige. Toenemende kritiek vanuit de omgeving wordt als ongepast, storend en vervelend ervaren, maar een grote invloed op de voedingskeuze zelf, heeft het uiteindelijk niet. Zeker niet als moeders de weg vinden naar moedergroepen en internetcommunities en -fora waar ze medelangvoedsters treffen.

1.2 Antropologie

Elk zoogdier heeft een natuurlijke speenleeftijd; een biologische norm, zeg maar. Bij de mens wordt deze echter beïnvloed door culturele factoren. Gevolg daarvan is dat in de westerse wereld kortvoeden veeleer de norm geworden is.

Vergelijkend antropologisch onderzoek van primaten en observatie van hedendaagse natuurvolkeren wijst uit dat de natuurlijke speenleeftijd bij de mens vermoedelijk ergens tussen de twee-en-half en de zeven jaar ligt, met een stoppiek tussen de drie en de vier jaar oud.

Bij ‘baby-led weaning’, wanneer een kind zich op eigen tempo kan afwennen van de borst, vraagt het geleidelijk aan minder voedingen en stopt uiteindelijk vanzelf met borstvoeding vragen, zonder conflicten of emotionele trauma’s. In de hedendaagse westerse wereld gebeurt dat bij langgevoede kinderen gemiddeld ergens tussen de twee en de vier jaar oud.

1.3 Aanbevelingen

Unicef en de Wereld GezondheidsOrganisatie (WHO) raden aan om een kindje zes maanden lang exclusief borstvoeding te geven, om een zo optimaal mogelijke groei, ontwikkeling en gezondheid te bekomen. Na een half jaar kan dan vaste voeding geïntroduceerd worden, om tegemoet te komen aan de evoluerende voedingsbehoeften en toenemende eetlust van het kind. Die aanvullende voeding dient voedzaam en veilig te zijn en aangeboden te worden, terwijl de borstvoedingsrelatie blijft bestaan tot de tweede verjaardag of daar voorbij. Er bestaat geen gedocumenteerde leeftijd waarboven het geven van borstvoeding niet meer relevant, nutteloos of schadelijk zou zijn.

Om die vooropgestelde minimumaanbeveling van twee jaar voeden te halen, raden onderzoekers en lactatiekundigen aan om zo lang mogelijk borstvoeding te blijven geven op verzoek. Want hoe vaker een kindje drinkt, des te langer zal het waarschijnlijk duren eer het de borst niet meer nodig heeft.

2. Samenstelling van moedermelk na het jaar

Na een jaar ligt voornamelijk het vetgehalte en de calorische waarde van moedermelk percentueel hoger dan beneden het jaar. Daar waar het volume aan moedermelk langzaam daalt vanaf de introductie van vaste voeding, stijgt het caloriegehalte aanzienlijk.

Ongeveer een halve liter (448ml) moedermelk in het tweede levensjaar voorziet in 29% van de dagelijkse energiebehoefte, 43% van de dagelijkse eiwitbehoefte, 36% van de dagelijkse calciumbehoefte, 76% van de dagelijkse foliumzuurbehoefte, 94% van de dagelijkse vit B12-behoefte, 60% van de dagelijkse vit C-behoefte en 75% van de dagelijkse vit A-behoefte van het opgroeiende kind.

Moedermelk bevat ook een unieke en breedspectrumbescherming aan afweerstoffen die in geen enkele andere voedingsbron teruggevonden wordt. Vergeleken met kinderen die minstens een jaar lang borstvoeding krijgen, hebben kunstgevoede kinderen in het tweede levensjaar maar liefst 19% meer kans op otitis media en verhoogt de kans aanzienlijk dat de ziekte langer dan tien dagen aansleept.

Na de eerste verjaardag neemt de concentratie aan antistoffen in de moedermelk nog verder toe. Kinderen die geen borstvoeding meer krijgen op peuterleeftijd zijn gemiddeld vaker en ernstiger ziek dan kinderen die niet gespeend zijn op twee- en driejarige leeftijd.

Daarnaast werden nog een resem andere nadelen gevonden van niet of slechts kort borstvoeding krijgen:

  • De gemiddelde intelligentie van kinderen is lager als ze niet of minder dan zes maanden borstvoeding krijgen. Dat verschil in intelligentiequotiënt blijft lichtjes verder stijgen naarmate kinderen langer borstvoeding krijgen. Vermoed wordt dat de samenstelling van moedermelk, met name de vetzuren, hiervoor verantwoordelijk is.
  • De kans op obesitas op de leeftijd van zes jaar stijgt naarmate een kind minder dan een jaar borstvoeding kreeg. Hoe minder lang borstvoeding, hoe meer kans op obesitas. Mogelijk wordt dit ook beïnvloed door de manier waarop ouders omgaan met het eetgedrag van hun kind. Moeders die langer borstvoeding geven, laten hun kind ook meer zelf bepalen hoe en hoeveel vaste voeding het eet, waardoor de kans op overeten zich bij deze kinderen minder vaak voordoet.
  • De kans op een adequate ouder-kind-binding is kleiner bij kinderen die niet of slechts kort borstvoeding krijgen. Borstvoeding gaat voor een kindje immers verder dan enkel maar honger en dorst stillen. Het is ook tot rust komen, ontspanning, pijnstilling, angstreductie en een manier om aandacht te vragen.
  • Sommige onderzoeken geven aan dat de kans op mentale gezondheidsproblemen en gedragsstoornissen in de vroege adolescentie hoger ligt bij kinderen die minder dan zes maanden borstvoeding krijgen. Hoe korter de borstvoedingsperiode, hoe meer kans op problemen.

Borstvoeding blijft dus belangrijk, zowel op nutritioneel, op ontwikkelings- als ook op hechtingsvlak, tot ver voorbij de eerste verjaardag en ook wanneer het kindje al aanzienlijke hoeveelheden aan vaste voeding verorbert. Moeders geven vaak aan dat de band met hun kind en het plezier dat zowel moeder als kind beleven aan de borstvoedingsrelatie een belangrijke reden zijn om door te gaan met voeden na de eerste verjaardag en dat ondanks toenemende kritiek vanuit de omgeving.

3. Factoren die de lengte van de borstvoedingsduur kunnen beïnvloeden

3.1 Vaste voeding

Na een half jaar kan vaste voeding geïntroduceerd worden, om tegemoet te komen aan de evoluerende voedingsbehoeften en toenemende eetlust van het kind. Introductie van vaste voeding is echter een vorm van natuurlijk spenen. Vroeger dan zes maanden vaste voeding aanbieden houdt dus het risico in op vroegtijdig stoppen met borstvoeding en kan gezien worden als eersteklas voedsel vervangen door minderwaardig voedsel.

Niet alle kinderen eten vanaf het begin vlot vaste voeding. Rond zes maanden reikt ongeveer de helft van de kinderen naar het eten dat ouders voor hun neus zetten en eet vier op de tien kinderen daar ook daadwerkelijk wat van op. Rond acht maanden is dat aantal al gestegen tot 90%. Veel baby’s gedijen dus ook na de zes maanden goed op enkel en alleen moedermelk. Bloedarmoede is tot op de leeftijd van zeven maanden oud ongebruikelijk bij een kindje dat uitsluitend borstvoeding krijgt en geen vaste voeding eten tot de leeftijd van negen maanden hoeft geen problemen op te leveren, alhoewel medische opvolging wel verantwoord is.

Om de borstvoeding niet in het gedrang te brengen, wordt vaste voeding aangeboden op het tempo van het kind. De ouders of verzorgers bepalen wat een kind voorgeschoteld krijgt en het kind bepaalt zelf wat en hoeveel het daarvan eet. ‘Baby-led weaning’ of vaste voeding aanbieden in stukjes voorkomt daarbij dat kinderen zich gaan overeten en kan op die manier obesitas voorkomen. Stukjes eten is dan ook een uitstekende manier om de borstvoeding niet in het gedrang te brengen. Tot de eerste verjaardag komt vaste voeding immers enkel als extraatje bovenop de moedermelk en zeker niet ter vervanging ervan.

Na de eerste verjaardag vermindert de behoefte aan moedermelk dan geleidelijk aan en breidt een kindje zijn voedingsgamma uit met andere dingen. De balans van borstvoeding als voornamelijk voeding kantelt in de twee daaropvolgende jaren langzaamaan naar borstvoeding als vooral koester- en knuffelmoment op de leeftijd van drie jaar oud.

Echter, ook na de eerste verjaardag voldoet moedermelk nog perfect om de dorstbehoefte te lessen en om tekorten aan te vullen bij een niet uitgebalanceerde bijvoeding. Desondanks is het niet de bedoeling dat moedermelk de vaste voeding langdurig volledig gaat vervangen na een jaar. Daarvoor zijn de nutritionele behoeftes van het kind te groot geworden.

3.2 Werksituatie van de moeder

Borstvoeding met het werkschema combineren speelt een belangrijke rol in de beslissing om borstvoeding af te bouwen. Moeders die langer dan een jaar willen voeden, kunnen dat als een hele uitdaging ervaren van zodra ze hun betaalde job buitenshuis weer aanvangen. Een aantal onderzoeken geven aan dat voltijds werkende moeders met kinderen jonger dan een jaar oud minder geneigd zijn om borstvoeding vol te houden in vergelijking met halftijds werkenden of werkloze moeders. Als we kijken naar de moeders die langer dan drie jaar voeden, dan valt daarbij op dat langvoedsters behoren tot de midden- en hogere klassen, dat ze buitenshuis werken en dat ze hoogopgeleid zijn. Dat betekent dat de socio-economische klasse waartoe iemand behoort meer invloed uitoefent op de lengte van de borstvoedingsperiode dan het aantal uren dat een moeder effectief werkt per week. Daarbij komt nog dat een hoogopgeleide moeder vaak meer ruimte en mogelijkheden heeft om haar job flexibel in te vullen, waardoor de combinatie met langvoeden meer kans op slagen heeft. Mogelijk speelt ook het feit mee dat hoogopgeleiden meer geneigd zijn om zich diepgaander te informeren over de voedings- en opvoedingskeuzes die ze maken en daardoor gemotiveerder zijn om borstvoeding vol te houden.

Hoe langer vrouwen wachten met weer aan het werk te gaan buitenshuis, hoe minder negatieve effecten genoteerd worden voor de borstvoeding. Naast deze lange moederschapsrust, dragen ook on-site kinderopvang, flexibele werkuren, de aanwezigheid van een voed/kolfruimte op het werk en steun vanuit de werkomgeving bij tot het welslagen van de combinatie van werken met borstvoeding geven. Daarnaast houden werkende moeders die exclusief borstvoeding geven, zonder kunstvoeding-suppletie, borstvoeding langer vol dan werkende moeders die borstvoeding combineren met kunstvoeding.

En last but not least: werkende moeders die voor zichzelf de nadruk leggen op de praktische voordelen van borstvoeding geven en die plezier beleven aan het voeden, en daarom borstvoeding niet willen opgeven, geven ook langer borstvoeding.


“The biggest problem a mother faces is coping with people who do not understand why she bothers.”
Lawrence & Lawrence 2005 p. 332

 

© Borstvoeding Aardig 2021

Bronnenmateriaal

Auerbach et al 2010 (4) “Maternal employment and breastfeeding” in Riordan & Wambach (eds) Breastfeeding and human lactation pp. 551-577

al-Bar, M.A. 1986 “Breast feeding and islamic teaching” in Islamic World Medical Journal 1406, pp. 55-57

Borresen, H. 1995 “Rethinking current recommendations to introduce solid food between four and six months to exclusively breastfeeding infants” in J Hum Lact 11 (3) pp. 201-204

Buckley, K.M. 2001 “Long-term breastfeeding. Nourishment or nurturance?” in J Hum Lact 17 pp. 304-312

Cameron K et al. 2011 “Is baby-led weaning feasible? When do babies first reach out for and eat finger foods?” in Matern Child Nutr 1 p. 27-33

Cousens, S. et al 1993 “Prolonged breast-feeding. No association with increased risk of clinical malnutrition in young children in Burkina Faso” in Bull World Health Organ 71 (6) pp. 713–722

de Reede, A. 2008 (7) “Begeleiding bij borstvoeding”

Dettwyler K. 1994 “A time to wean” in Breastfeeding Abstracts 14 pp. 3-4

Dettwyler K. 1995 “A time to wean. The hominid blueprint for the natural age of weaning in modern human populations” in Stuart-Macadam & Dettwyler (eds) Breastfeeding. Biocultural perspectives pp. 39-73

Dettwyler, K. 2004 “When to wean. Biological versus cultural perspectives” in Clin Obstet Gynecol 47 (3) pp. 712-23

Dewey, K.G. et al 1995 “”Differences in morbidity between breast-fed and formula-fed infants” in J Pediatr 126 (5.1) pp. 696-702

Dewey, K.G. 2001 “Nutrition, growth, and complementary feeding of the breastfed infant” in Pediatr Clin North Am 48 (1) pp. 87-104

Dodgson, J.E. & L. Duckett 1997 “Breastfeeding in the workplace. Building a support program for nursing mothers” in AAOHN Journal 45 pp. 290-298

Fein S.B. & B. Roe 1998 “The effect of work status on initiation and duration of breastfeeding” in Am J Pub Health 88 pp. 1042-1046

Fergusson D.M. & L.J. Woodward 1999 “Breast feeding and later psychosocial adjustment” in Paediatr Perinat Epidemiol 2 p.144-157

Fildes, V. 1986 “Breasts, bottles and babies. A history of infant feeding”

Fisher, J.O. et al 1999 “Breast-feeding through the first year predicts maternal control in feeding and subsequent toddler energy intakes” in J Am Diet Assoc 100 (6) pp. 641–646

Goldman A. et al 1983 “Immunologic components in human milk during the second year of lactation” in Acta Paediatr Scand 72 pp. 461-462

Hamosh, M. 2001 “Bioactive Factors in Human Milk” in Pediatric Clinics of North America 48 (1) pp. 69-86

Hervada, A.R. & D.R. Newman 1992 “Weaning. Historical perspective, practical recommendations, and current controversies” in Curr Probl Pediatr 22 (5) pp. 223-240

Isaacs E.B. et al 2010 “Impact of breast milk on intelligence quotient, brain size, and white matter development” in Pediatric Research 67 (4) pp. 357-362

Jackson, K.M. & A.M. Nazar 2006 “Breastfeeding, the immune response, and long-term health” in J Am Osteopath Assoc 106 (4) pp. 203-207

Kendall-Tackett, K.A. & M. Sugarman 1995 “The social consequences of long-term breastfeeding” in J Hum Lact 11 (3) pp. 179-183

Kramer et al 2008 “Breastfeeding and child cognitive development. New evidence from a large randomized trial” in Arch Gen Psychiatry 65 (5) pp. 578-584

Labbok, M. et al 2004 “Breastfeeding: maintaining an irreplaceable immunological resource” in Nat Rev Immunol 4 pp. 565 – 572

Lawrence, R. & R. Lawrence 2005 (7) “Breastfeeding. A guide for the medical profession”

Lindberg, L.D. 1996 “Women’s decisions about breastfeeding and maternal employment” in J Marr Fam 58 pp. 239-251

Lothrop, H. 1998 (22) “Borstvoeding. Ja, natuurlijk”

Mandel, D. et al 2005 “Fat and energy contents of expressed human breast milk in prolonged lactation” in Pediatrics 116 (3) pp. 432-435

Mohrbacher, N. & J. Stock 2005 “Handboek lactatiebegeleiding”

Oddy, W.H. et al 2010 “The long-term effects of breastfeeding on child and adolescent mental health. A pregnancy cohort study followed for 14 years” in J Pediatr 156 (4) pp. 568-74

Oddy, W.H. et al 2011 “Breastfeeding Duration and Academic Achievement at 10 Years” in Pediatrics 127 (1) pp. 137-145

Onyango, A. W. et al 1999 “Continued breastfeeding and child growth in the second year of life: a prospective cohort study in western Kenya” in The Lancet 354 (9195) pp. 2041-2045

Onyango A. W. et al 2002 “The contribution of breast milk to toddler diets in western Kenya” in Bull World Health Organ 80 (4) pp. 292–299

Ortiz, J. et al 2004 “Duration of breast milk expression among working mothers enrolled in an employer-sponsored lactation program” in Pediatr Nurs 30 pp. 111-119

Piper, S. & P.L. Parks 2005 “Predicting the duration of lactation. Evidence from a national survey” in Birth 23 pp. 7-12

Pisacane A. et al 1995 “Iron status in breast-fed infants” in J Pediatr 127 (3) pp. 429-431

Rapley, G. 2006 “Baby-led weaning, a developmental approach to the introduction of complementary foods” in Hall & Dykes (eds) Maternal and infant nutrition and nurture. Controversies and challenges pp 275-298

Riordan, J. & K. Wambach (eds) 2010 (4) “Breastfeeding and human lactation”

Roe, B. et al 1999 “Is there competition between breast-feeding and maternal employment?” in Demography 36 pp. 157-171

Rogan, W.J. & B.C. Gladen 1993 “Breast-feeding and cognitive development” in Early Hum Dev 3 pp. 181-193

Segawa M. 2008 “Buddhism and breastfeeding” in Breastfeed Med 2 pp. 124-128

Short R.V. 1984 “Breast feeding” in Sci Am 250 pp. 35-41

Stuart-Macadam, P. & K.A. Dettwyler 1995 “Breastfeeding: Biocultural Perspectives”

Sugarman, J. & K.A. Kendall-Tackett 1995 “Weaning ages in a sample of American women who practice extended breastfeeding” in Clin Pediatr 34 pp. 642-647

Van den Boogaard C. et al 1991 “The relationship between breast-feeding and early childhood morbidity in a general population” in Family Medicine 23 pp. 510-515

Von Kries, et al 1999 “Breast feeding and obesity: cross sectional study” in BMJ 319 (7203) pp. 147–150

Weijers-Teerling 2008 (4) “Borstvoeding. Handleiding voor de zorgverlener”

WHO 2001 “The optimal duration of exclusive breastfeeding. A systematic review”

WHO & Unicef 2003 “Global strategy for infant and young child feeding”

Witters-Green, R. 2003 “Increasing breastfeeding rates in working mothers” in Fam Sys Health 21 pp. 415-434

Ash, B. 2013 “Evolution of breastfeeding as a public health issue” geraadpleegd op 09/04/2013 van http://www.health-e-learning.com/courses/breasted/10-be10

Dettwyler, K. 1999 “A natural age of weaning” geraadpleegd op 04/04/2013 van http://www.kathydettwyler.org/detwean.html

Fisher, D. et al 2013 “Breastfeeding after the first week” geraadpleegd op 09/04/2013 van http://www.health-e-learning.com/courses/breasted/7-be07

Greiner, T. sd “Sustained breastfeeding, complementation, and care” geraadpleegd op 05/04/2013 van http://archive.unu.edu/unupress/food/8F164e/8F164E06.htm

Kellymom 2011 “Breastfeeding past infancy. References” geraadpleegd op 04/04/2013 van http://kellymom.com/ages/after12mo/ebf-refs/

Smith, L.J. 2009 “Is there any point in breastfeeding longer than a year?” geraadpleegd op 04/04/2013 van http://www.bflrc.com/ljs/Breastfeedingbeyondayear.htm

Townsend, E. & N. J. Pitchford 2012 “Baby knows best? The impact of weaning style on food preferences and body mass index in early childhood in a case–controlled sample” geraadpleegd op 05/05/2013 van http://bmjopen.bmj.com/content/2/1/e000298.full

WHO 2013 “Global Strategy for Infant and Young Child Feeding” geraadpleegd op 04/04/2013 van http://www.who.int/nutrition/topics/global_strategy/en/index.html

Opgetinkt

Mijn ruim driejarige peuter heeft een vast avondritueeltje. Vlak voor het slapengaan wil ze borstvoeding. De rest van de dag of nacht vraagt ze niet meer naar de borst. Maar dat slapengaan, dat is haar moment. Een ritueel waaraan ze blijft vasthouden.

Op een avond…

“Mammaah… De borsten zijn op…” zegt mijn dochter teleurgesteld, nadat ze de borst op het einde van de voeding losgelaten heeft.
Ik antwoord: “Ja, schat, dat komt omdat jij groter wordt, hè… Hoe groter jij wordt, hoe minder mamamelk er is.” Ik geef haar liefdevol een kus op haar haartjes en denk bij mezelf: “En over een half jaar is er helemaal niets meer.”

Ze lijkt mijn gedachten te kunnen lezen, want haar blik wordt triest. Ik pak haar wat steviger vast en probeer haar op te beuren: “Maar dan kan je nog wel héél veel knuffels krijgen van mama, hoor.”
Ze kijkt bedenkelijk… “Nee, mama!” en ze legt in kleutertaal het principe van vraag en aanbod uit: “Ik ben nog een beetje kleiner, dan kan ik drinken. Als ik veel drink, is er mamamelk. Ik ben níet groot! Ik drink mamamelk! Er is mamamelk als ik drink!”

Ze denkt even na, twijfelt en zegt mijmerend: “Ik denk… Ik ben al een beetje groter nu. Ik denk… Ik denk dat ik al de mamamelk heb opgetinkt.”

© Borstvoeding Aardig 2021

Batterij

Na twee lange werkdagen, waarbij ik telkens al om 6u de deur uit was en pas na 19u weer thuiskwam, sta ik aan het begin van een vrije middag. Uitslapen tot 8u en in pijama lekker lang ontbijten, dat is genieten!

Maar niet vanochtend… Terwijl ik  de trap afdaal komt het gezeur me al tegemoet. De jongste heeft duidelijk een woelige nacht achter de rug. Ze ziet er alles behalve uitgeslapen uit. De cornflakes die ze voorgeschoteld krijgt, wordt onthaald op een vies gezicht. Ze eist een boterham… met boter! Haar melk stoot ze om, waarna een huilbui volgt. Nog nasnikkend weigert ze even later haar jas aan te doen. Ze wil haar regenboogjas, niet deze! En die laarsjes die papa haalt, die zijn ook niet goed…

Papa zucht en manoeuvreert de oudsten alvast de auto in. Ondertussen zak ik door mijn knieën en ga naast peuterlief op mijn hurken zitten. Ze strekt haar armpjes uit en legt haar hoofdje in mijn hals. Ik geef haar een knuffel en vraag: “Ben je nog een beetje moe?” Ze snikt: “Jahaah… Mammaah?… Ik wil graag mama tinkeh…”

Ik besef dat ze de voorbije 48u hoop en al een tweetal snelle borstslokjes gekregen is. Dus ik laat haar al staand even bij me drinken.

Als papa terug binnenkomt om de jongste op te halen, kruist een vrolijk huppelend peutermeisje hem bij de deur. Ze roept: “Ik ga naar school!” en kruipt enthousiast de auto in. Papa kijkt haar verbaasd na. Hij geeft me een afscheidskus en zegt zachtjes:

“Kids are rechargeable.”

© Borstvoeding Aardig 2021

Tut

Vrijdagnamiddag. De school is bijna uit. Ik loop over de schoolparking en piep even binnen in de peutertuin. Mijn twee dochtertjes lopen er school. Eén mama heeft haar kleine spruit al opgehaald en loopt met hem over de speelplaats. Het kleine ventje ziet er moe uit: “Mammaah, waar is mijn tut? … Ik wil mijn tut … Mammaah?”
Mama is duidelijk een beetje gegeneerd: “Je tut ligt in de auto, schat … Ja, je krijgt je tut … In de auto. Straks! … Hou nu op met zeuren, schat.”

Een kwartiertje later. Ik heb de hele kinderschare bij elkaar geplukt. Ze lummelen wat rond mij. Ook moe, zo te zien… We lopen in de tegenovergestelde richting van daarnet de schoolparking over. Plots roept de jongste: “Hé kijk! Dat is kleine S.!” En ze wijst naar haar vriendinnetje, weggedoken onder een regenzeiltje in een peuterbuggy.
Papa duwt lachend het voertuig: “Dag H.” zegt ie vriendelijk. “Ja, ons S. zal je niet meer horen… Die zit rustig op haar tut te shokken…”

Terug thuis. De kinderen drentelen via de achterdeur de keuken binnen. Onze zoon slentert naar de living, pakt een prentenboek en nestelt zich in de zetel. De oudste dochter gaat op zoek naar kleurtjes en papier. En de jongste komt aan mijn rok hangen: “Mammaah… Pakkeh!” Ze houdt het hoofdje een beetje scheef en zakt wat door haar knietjes, om het dramatisch effect te vergroten: “Mammaah… Pakkeh?! … Mammaah, ik wil op de schoot… Mama tinkeh…”
Dus ik zet me aan de keukentafel, pak de kleine meid op schoot en geef haar de borst.

Peuters zijn universeel.

© Borstvoeding Aardig 2021

Fastfood

Een maal per week, op zaterdag, zijn wij echte Belgen. Dan eten we friet! Zonder zout weliswaar en met verse rauwkost en biologische hamburgers. Maar toch redelijk fastfood. Voor ons gezin. Met mayonaise en curry-ketchup à volonté… De kinderen zijn er dol op!

Peuter eet enkel wat ze lekker vindt. Elke zaterdag hetzelfde: een grote berg frietjes, een wortel uit het vuistje en een kwartje komkommer. En halverwege de maaltijd wil ze bij me op schoot. Elke week opnieuw. Ze eet dan braaf haar bordje verder leeg. En daarna draait ze zich naar me om en vraagt liefjes: “Mama tinkeh?” … Want na een hele week school lopen is die zaterdag toch wel zalig! Dan mag je eindelijk nog eens gewoon gezellig bij mama drinken op de middag… Mooie traditie. Vindt zij.

De poppemie viert over enkele maanden haar derde verjaardag. Toch eens tijd om dat “mama tinkeh” overdag af te schaffen. Vind ik. Dus ik probeer: “Daar staat je glas, lieveke. Drink maar!” Waarna zij op smekende toon: “Mammaah, maar ik wil bij jóu drinken!” Zucht.

Normaalgezien is dit de start van een soort psychologisch heen-en-weer-spelletje. Soms win ik. En dan kan ik haar overtuigen om water of fruitsap te drinken. Maar even vaak wint zij. En dan krijgt ze gewoon borstvoeding.

Vandaag echter komt papa met een alternatieve oplossing op de proppen. “Wil je liever dit?” vraagt hij, een fles ice tea in de hoogte houdend. De dag voordien hebben de kinderen voor het eerst deze gesuikerde drank eens mogen proeven… na een miskoop van mijnentwege.

“Jaah!  Jaah!” roept ze enthousiast. En ze kan niet snel genoeg van mijn schoot klimmen om haar glas te pakken aan de andere kant van de tafel…

Ik sta perplex…! Gevloerd door ordinaire frisdrank, potjandorie!

© Borstvoeding Aardig 2021

Boer

Eindelijk, daar is ie. De trein op perron 3. Laatste etappe van een meer dan twee uur durende treinrit huiswaarts.
Het is iets na vieren. Het uur waarop je maag begint te grollen. De koekjes en het drankje in je tas al lang verorberd zijn. Dat leuke tijdschrift dat je uren tevoren kocht uitgelezen is. Het uur waarop de vermoeidheid begint door te wegen. En je eigenlijk maar één ding wil. Thuis op de bank ploffen. Je hoofd in je lief zijn nek vlijen. De kinderen een dikke ik-heb-je-gemist-knuffel geven. Of dat allemaal tegelijk.

Nog twintig minuten. En dan thuis. De deuren kreunen open. Ik zet mijn hoge hak op de onderste trede. Trek me omhoog de trein in. En kies een kant. Bij het openschuiven van de coupédeur kijk ik in vier gitzwarte kinderoogjes. Een groot paar lachend en zingend, een kleiner paar triest en zeurderig. Twee jaar-en-nog-wat is de jongste, gok ik. De leeftijd van ons kleinste meisje ongeveer. Donkere velletjes, zwarte kroezelkopjes. Schattig. Mama en papa zitten vlakbij. Papa in t-shirt en jeans. Mama met een hoofddoek en traditionele wikkeljurk. Ik knik vriendelijk goeiedag. “Somalië?”, wil ik vragen. Maar ik durf niet. Ze zien er moe uit, allebei. En hebben hun handen vol met de jongste.
Iets na vieren. Het uur waarop ook kleine peutertjes last krijgen van een namiddagdipje…

Ik wandel verder de coupé in, op zoek naar een plekje. Mijn oog valt op twee vrije stoelen achteraan. Als ik neerplof besef ik waarom op die plek niemand zit. De jongeman voor me heeft oortjes in. Boenkeboenke, iepiieep… Beatmuziek. Zucht. Daar gaat mijn rust. Maar ik ben te lui om een ander plaatsje te zoeken. En blijf zitten.

Plots veert de kerel voor me recht. Colablikje in de hand. Pet op het hoofd. Netjes geschoren kin. Zo’n twintig kilo te zwaar, gok ik. Strakke grijze sportshirt aan. Hij wijst naar het huilende kindje en roept: “Kan die kleine zijn muil niet houden?!” En ploft weer neer. “Man man, wat een lawaai. Ik kan er niet meer tegen.”, bromt hij in zichzelf. En boert. Luid. Zonder pardon. Terwijl de muziek uit zijn oortjes een deel van het decor vormen.

Minuten verstrijken. Het huilen houdt aan. De mensen rond me lijken gespannen. Ze wachten af. Of kruipen wat dieper weg achter hun boek of laptop. Iedereen zwijgt. Het kleine treurige meisje doet me aan mijn dochtertje denken. Ik heb de neiging om op te staan. Het kindje op de arm te nemen. Ermee rond te wandelen. Te troosten. “Zou die mama borstvoeding geven?” vraag ik me af.

De jongeman-met-de-oortjes schuifelt zenuwachtig heen en weer. Herhaalt af en toe mompelend “Zwijg toch!” en “Wat een gejank, zeg!” En dan opeens staat hij weer recht. Iedereen houdt zijn adem in. Hij beent naar het Afrikaanse gezinnetje en vraagt dwingend: “Kan je die kleine niet doen zwijgen?! Ik word er niet goed van!”. Hij doet zijn best om kalm te blijven. Maar de vriendelijkheid klinkt toch een beetje gemaakt.
De kerel loopt terug naar zijn zitplaats. Mama en papa beginnen op gedempte toon met elkaar te praten. Ze zijn het ergens niet over eens. Mama pakt haar jongste kindje bij zich, terwijl de discussie oploopt. Op hetzelfde moment gaat het huilen over in een, voor mij, heel bekend geluid. Een zeurderig jammeren, maar gerustgestelder. Het moment waarop een kindje nog niet aan de borst ligt. Maar wel weet dat dat niet lang meer zal duren. “Zou ze….?”, vraag ik me af. Heel even gesmak en de stilte die daarop volgen vertellen me genoeg. “… gonna give nèhnèh! … don’t want trouble!”, hoor ik haar op besliste toon tegen haar man zeggen.

De kerel voor me zucht verlicht. “Zo, dat is beter!”, mompelt hij triomfantelijk. Hij zet zich recht. Neemt een slok van zijn cola. Kijkt rond. Zet het blikje met een besliste tik weer op tafel. En boert. Luid. Vervolgens draait hij de volumeknop van zijn muziek nog wat hoger. En besluit: “Stomme kinderen!”

 © Borstvoeding Aardig 2021

Wakker worden… met een borstje, natuurlijk!

Onze jongste is bijna altijd eerder wakker dan ik. En papa vaak nog vroeger. Zo ook vanochtend…

Papa is beneden al wat aan het rommelen, wanneer hij door de babyfoon hoort dat ons madammetje verwoede fluisterpogingen doet om haar mama wakker te maken. Tevergeefs, zo lijkt. Dus hij naar boven om haar uit haar bedje te halen. De kleine poppemie is ondertussen al twee. Toch krijgt ze nog bijna elke nacht een resem mamaslokjes. En komt dus de eerste uren van de ochtend ook wel door zonder borstvoeding. In theorie…

Wanneer ons peutertje papa de trap hoort beklimmen, blijft ze muisstil luisteren. En als hij eenmaal boven in haar bedje piept, ziet hij een schijnbaar diep slapend meisje liggen. Ze snurkt zelfs een beetje… Tja, dan maar weer naar beneden. Maar eenmaal de trap af, begint madammetje weer zachtjes mama te roepen.

Ook al ben je de twee jaar gepasseerd, wakker worden dat doe je met een borstje, natuurlijk! ;-)

© Borstvoeding Aardig 2021